1- Kıdem tazminatı nedir? Çalışanın, çeşitli nedenlerden dolayı işinden ayrılırken, çalıştığı yıllar için işveren tarafından ödenen tazm...
Çalışanın, çeşitli nedenlerden dolayı işinden ayrılırken, çalıştığı yıllar için işveren tarafından ödenen tazminattır.
2- Çalışanlar hangi durumlarda kıdem tazminatı almaya hak kazanır?
Çalışanın, öncelikle işveren tarafından işten çıkarılması gerekir. Ancak çalışanın (İşçinin) çıkarılırken, ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranmamış olması gerekiyor. Yani, hırsızlık, huzuru bozacak davranışlar gibi işyeri kurallarına aykırı nedenlerden işten çıkarılırsanız, kıdem tazminatı alamazsınız. İş yasasına göre sağlık sorunu gibi haklı bir nedene dayanarak, işten ayrılma zorunluluğu oluşmuşsa tazminat alınır. Erkek çalışanların askerlik nedeni ile işten ayrılması da tazminatı doğurur. Kadın çalışanlar ise çalışırken evlenirse, evlendikten sonraki bir yıl içinde kendi isteği ile işten ayrılabilir ve tazminat alabilir. Emeklilik şartını yerine getirmiş çalışanlar da kıdem tazminatı alabilir.
3- Emeklilik halinde tazminat nasıl alınır?
Prim ödeme gün sayısını doldurup, emeklilik yaşını doldurmayanlar işten ayrılırlarsa kıdem tazminatı alabilirler. Aynı şekilde yaşı doldurup da prim ödeme gün sayısını doldurmayanlar da işten ayrılmaları halinde tazminata hak kazanırlar.
4- Kendi isteği ile ayrılan tazminat alabilir mi?
Kendi isteğiyle işten ayrılan kişilere kıdem tazminatı ödenmez.
5- Tazminata hak kazanmanın süresi var mı?
Var; işçinin, aynı işyerinde bir yıl çalışması ya da aynı işverene bağlı değişik işyerlerinde en az bir yıl çalışması gerekir.
6- Tazminat için zaman aşımı süresi var mı?
Eğer tazminatsız işten çıkarıldıysanız, çıkış tarihinden itibaren 10 yıl içinde işverenden tazminat isteyebilirsiniz. Ödenmemesi halinde 10 yıl içinde yasal yola da başvurabilirsiniz.
7- Vefat ve sakatlık durumlarında tazminat nasıl alınır?
İşçi, vefat ederse, kıdem tazminatı yasal varislerine ödenir. Sakatlık durumunda ise sakatlık aylığı alınacağından, kıdem tazminatına hak kazanılır.
8- İşyerindeki değişiklikler tazminat alma hakkı doğurur mu?
İşçi ile işveren arasındaki ilişki yasalarla belirlenmiştir. İşin niteliği, görev tanımı, çalışma süresi ve koşullarında yapılacak değişiklikler işçiye bildirilmeli ve onayı alınmalıdır. Çalışan onaylamaz ise kıdem tazminatı hakkı doğar.
9- Kıdem tazminatını memurlar da alabiliyor mu?
Hayır, memurlar emeklilik ikramiyesi alıyor. Kıdem tazminatı işçileri ilgilendiriyor.
10- İşyerinin iflas etmesi ya da kapanması tazminat almaya engel mi?
İşyeri kapansa da, işveren iflas da etse, çalışanlarına kıdem tazminatını ödemek zorunda.
Son günlerin en çok konuşulan ve merak edilen konusu kıdem tazminatı düzenlemesi, Bakanlar Kurulu’na sunuldu. Yeni düzenlemenin detayları önümüzdeki günlerde netlik kazanacak. Ancak Avusturya modelinden uyarlanması beklenen yeni sistemde, çalışanları sevindirecek haberler olmadığı kaydedildi.
KIDEM TAZMİNATI HESAPLAMA SİSTEMİ
Kıdem tazminatı, her 1 yıl için 30 günlük yani, aylık, brüt ücret üzerinden hesaplanır ve bir aylık ücretin, çalışma yılı ile çarpılması sonucu ortaya çıkar. Çalışanın ücreti içinde yer alan yol yardımı, yemek, ikramiyeler, primler, sağlık sigortası gibi tüm ödemeler de tazminat hesabına katılır. Kıdem tazminatıyla ilgili bilinen en büyük yanlış; ne kadar olursa olsun çalışanın son aldığı brüt ücretin, çalışılan yıl ile çarpılması sonucu ulaşılan rakamın tamamının tazminat olarak alınacağı yönünde. Oysa kıdem tazminatı hesaplanmasında bir tavan tutar var ve alınacak tazminat bu tavanı aşamıyor. Tavan tutarı de devlet belirliyor ve her yıl belirlenen rakam farklı. 2017 yılı için kıdem tazminatının tavanı 4.426,16 lira.
BİR BASİT ÖRNEK
-Son aldığınız brüt ücret 2.500 lira olsun ve işyerinde 10 yıldır çalıştığınızı varsayalım. Alacağınız kıdem tazminatı, 25 bin liradır (2.500 x 10 yıl).
TAVAN UYGULAMASINA DİKKAT
-Aylık brüt ücretinizin 10 bin lira olduğunu ve işyerinde de 8 yıldır çalıştığınızı varsayalım. Kıdem tazminatınızı 80 bin lira (10.000 TL x 8 yıl) olacağını düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. Alacağınız tazminat, 35.410 liradır (tazminat tavanı olan 4.426,16 x 8 yıl). Yani, ister 8 bin lira maaş alın, isterseniz de 15 bin lira; tazminatınız tavan ücret –ki, bu yıl için 4.426 lira- üzerinden hesaplanacak.
5 YILDA ALINAMAYAN TAZMİNAT YANACAK UYARISI
Kıdem tazminatında zaman aşımı süresi 10 yıl olarak uygulanıyordu. Yeni yasa ile süre 5 yıla düşürüldü. Kıdem tazminatı için 5 yıl içinde talep yapılmazsa hak yanar. Meclis Genel Kurulu'nda kabul edilen İş Mahkemeleri Kanunu ile kıdem tazminatı ile ilgili önemli değişiklikler gerçekleşti. Yeni Asır’dan Faruk Erdem ‘in haberine göre kanun sadece tazminatı değil iş mahkemelerine açılacak birçok davanın artık arabulucular vasıtasıyla çözümünü hükme bağlamış oldu.
DAVA AÇILAMAYACAK
İşçi kıdem, ihbar, tazminat, fazla mesai, yıllık izin ve ücret; işveren de alacak ve tazminat kalemleri için dava açmadan önce arabulucuya başvuracak.
İşçi veya işverenin iş ilişkisi kapsamında birbirlerine hakaret etmekten kaynaklanan ya da işçinin iş yerindeki işverene ait mal ve malzemelere zarar vermesinden doğan tazminat talepleri de dava açılmadan önce arabulucuya götürülecek.
Yani bu konularda arabulucuya gidilmeden mahkemeye dava açılamayacak. Bu konularla ilgili detayları daha önceki yazılarımda aktarmıştım. Ancak yasada çok öne çıkartılmayan önemli bir değişiklik daha var.
İş sözleşmesinden kaynaklanmak kaydıyla, hangi kanuna tabi olursa olsun; yıllık izin ücreti, kıdem tazminatı, iş sözleşmesinin bildirim şartına uyulmaksızın feshinden kaynaklanan tazminat (ihbar tazminatı), kötü niyet tazminatı ve iş sözleşmesinin eşit davranma ilkesine uyulmaksızın feshinden kaynaklanan tazminat için zaman aşımı süresi 5 yıl olacak.
Yıllık izin ücreti ve tazminatlar için bu maddenin yürürlüğe girmesinden önce işlemeye başlayan zaman aşımı süreleri, değişiklikten önceki hükümlere tabi olmaya devam edecek.
Ancak zamanaşımı süresinin henüz dolmamış kısmının ek 3. maddede öngörülen süreden uzun olması durumunda, bu maddede öngörülen sürenin geçmesiyle zaman aşımı süresi dolmuş sayılacak. Bu süre daha önce 10 yıl olarak uygulanıyordu. Şimdi 5 yıl olarak uygulanacak.Yani en geç 5 yıl içinde dava açmak gerekiyor. Bu süre geçtikten sonra tazminat talepleri ve dava açma imkanı da kalmıyor.
SÜRE SONU BEKLENMEMELİ
Diğer alacaklarda ise zaman aşımı 5 yıldı. Burada bir değişiklik olmadı. Mesai, ücret, yıllık izin parası gibi alacaklarda süre yine 5 yıl olacak. Yürürlüğe girecek yasa bundan sonraki tazminat taleplerinde geçerli olacak.
Şu anda 10 yıllık süresi işleyen ve kanundan önce ayrılmış çalışanlar için süre yine 10 yıl olarak kalacak. Amaç çalışanın mağduriyetinin önlenmesi olduğu için zaman aşımı süresinin sonunu beklememek gerekiyor.
YORUMLAR